Tên di sản : Từ đường họ Nguyễn
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : 2335/QĐ-UBND
Giới thiệu
Nhà thờ họ Nguyễn nằm ở trung tâm làng Thanh Xuân của xã Thanh Sơn, cách chợ Chào khoảng 50m, quay mặt về hướng Nam. Kiến trúc chính của di tích gồm có cổng nhà thờ, sân nhà thờ và khu vực nhà thờ (gồm tiền đường, hậu cung).
Cổng nhà thờ mới được xây dựng lại gồm 2 trụ cột vuông, phía trên các cửa ra vào được cuốn vòm. Trên các cửa cuốn vòm là một bức tường mà ta quen gọi là bức táp lô được đắp 3 chữ Hán: Nguyễn tộc đường. Trên bề mặt của 2 trụ cột gạch được khắc câu đối chữ Hán.
Sân nhà thờ: được lát gạch chỉ màu đỏ (dài 8m70 x rộng 8m35). Xung quanh sân được xây tường hoa.
Kiểu kiến trúc nhà thờ: hiện nay được tu sửa vào năm Bảo Đại thứ 9 (1935), gồm có 2 gian được gọi là tiền đường và hậu cung, 2 gian này đều có kích thước bằng nhau (dài 6m15 x rộng 7m20). Kích thước này cho thấy khu tiền đường chính của nhà thờ đã bị phá bỏ, chỉ còn lại 2 gian hậu cung mà ngày nay dòng họ bài trí đồ thờ ở 2 khu vực này, ở trong đặt bàn thờ và gian ngoài là nơi tế lễ vì thế nên gọi phía trong là Hậu cung, phía ngoài là tiền đường.
Tiếp giáp giữa khu vực tiền đường và hậu cung là một bức tường vì làm ngăn cách, gồm 3 cửa ra vào: cửa giữa lớn và 2 cửa nhỏ 2 bên.
Vật liệu cấu trúc nhà thờ gồm: Gạch, gỗ, ngói mũi. Ở cả tiền đường hậu cung không có vì kèo chính mà chỉ có những vì kèo đả (còn gọi là kèo bóng), làm nhiệm vụ đỡ các đòn tay ở sát các bức tường vì của nhà thờ.
Các hoành tải (đòn tay) bằng gỗ lim, xẻ hình vuông cạnh. Cả phía ngoài (tiền đường) và phía trong (hậu cung) đều có 3 cửa ra vào để trống. Riêng cửa phía ngoài tiền đường được cuốn vòm.
Ở phía ngoài cùng của tiền đường được xây theo kiểu chắn mái, trên bức chắn mái này được xây những tụ gạch vuông, ở phía trên cùng được xây đắp những mái cong đổ đặc nhiều tầng theo kiểu dáng của một cổng Tam quan chùa. Trên bức chắn mái này còn được trang trí đắp nổi những con rồng thời Nguyễn ở phía trong và 2 con sấu ở 2 đầu cùng của trụ gạch ở phía ngoài. Các trụ cột gạch trên bức chắn mái được xây lồi ra và đều mang được trang trí bằng những câu đối chứ Hán.
Mái nhà được lợp ngói mũi. Trên bờ nóc và bờ dải được đắp bằng vôi vữa và những đường gờ chỉ.
Tóm lại: Kiến trúc nhà thờ họ Nguyễn ở phần kiến trúc gỗ không có chạm trổ gì, vì kèo đơn giản, ở phần kiến trúc phía ngoài được đắp hình những con giống và một số trang trí hình hoa lá cũng được làm ở lần tu sửa dưới thời vua Bảo Đại, chứng tỏ di tích đã bị tu sửa nhiều lần.
Các hiện vật trong di tích:
Gian hậu cung được xây một bàn thờ. Trên bàn thờ có ngai thờ và bài vị. Bên tả và bên hữu cũng được bố trí ngai thờ và bài vị cổ, gồm có 3 ngai và 3 bài vị.
Một cổ kiểu long đình thời Nguyễn.
4 cây gươm, 2 cây giáo cổ.
3 mầm bồng gỗ sơn son thiếp vàng.
1 chúc thư.
3 đài nước.
1 chiếc chuông đồng nhỏ.
1 bát hương đá tròn.
4 bát hương gốm thời Lê – Mạc.
2 cây nến gỗ.
2 hạc gỗ loại mới.
2 ống hương gỗ.
1 hộp đựng đạo sắc.
Trong nhà thờ còn có Đại tự và các câu đối.